Kiedy żydzi stanowili połowę sochaczewian. Nowy projekt i prośba

- Chcemy zajrzeć do Sochaczewa w pierwszej połowie XX wieku, powiedzmy, do lat 40-tych, kiedy żydzi mieszkali obok chrześcijan, razem tworząc historię, kulturę, codzienność naszego miasta – mówi Justyna Grajek, sochaczewska polonistka, społecznika i aktywistka z Sieci Forum Dialogów. To z jej inicjatywy w Sochaczewie właśnie narodził się projekt pod hasłem „Żyliśmy razem. Pamięć o dawnych sąsiadach”. Przystąpili też do niego Radosław Jarosiński, dyrektor Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą, oraz Łukasz Popowski, prezes Stowarzyszenia Nasz Zamek. Mieszkańcy proszeni są o współpracę.

Z inicjatywy Justyny Grajek, sochaczewskiej polonistki, społeczniczki i aktywistki z Sieci Forum Dialogów, w naszym mieście ruszył właśnie nowy projekt pod hasłem „Żyliśmy razem. Pamięć o dawnych sąsiadach”.

- Chcemy zajrzeć do Sochaczewa w pierwszej połowie XX wieku, powiedzmy, do lat 40-tych, kiedy żydzi mieszkali obok chrześcijan, razem tworząc historię, kulturę, codzienność naszego miasta. Chcemy wydobyć na światło dzienne ten fragment przeszłości polsko – żydowskiej. Muszę tu podkreślić, że Sieć Forum Dialogu, dzięki której pozyskaliśmy grant na ten projekt, stawia sobie za cel polepszenie kontaktów między Polakami i Żydami, nakłonienie do pokojowego dialogu właśnie na temat wspólnej przeszłości. Nasz projekt będzie polegał na zbadaniu tej przeszłości w archiwach, źródłach już istniejących, a dotychczas nie zbadanych –

- mówi Justyna Grajek.

Mówimy o czasie, kiedy społeczność żydowska była naprawdę liczna, na początku XX wieku stanowiła ponad połowię mieszkańców Sochaczewa (oczywiście liczba ta była zmienna, tuż przed 1939 rokiem na 10 tysięcy mieszkańców Sochaczewa 3 tysiące stanowili żydzi). Jak wiemy, społeczność ta przepadła na skutek działań hitlerowskich Niemiec i II wojny światowej.

Zwieńczeniem projektu ma być spotkanie, podczas którego zaprezentowana zostanie broszura zawierająca zebrane i opracowane materiały.

- Mamy też w planach przeprowadzenie warsztatów dla młodzieży szkolnej na temat kultury żydowskiej, spacer po żydowskim Sochaczewie, czyli po tych miejscach, które dla ówczesnych sochaczewskich żydów były ważne, a także wydanie folderu, który będzie dostępny za darmo dla mieszkańców miasta –

- dodaje Justyna Grajek.

Do projektu dołączyli też Radosław Jarosiński, dyrektor Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą, oraz Łukasz Popowski, prezes Stowarzyszenia Nasz Zamek.

- Muzeum wydaje się naturalną placówką do wspierania takich inicjatyw, także z wielką radością przyjąłem i ten projekt, i propozycję udziału w nim. Na pewno muzeum obejmie opieką merytoryczną te działania, które będą się wiązały z wydaniem publikacji. Też planujemy gościć uczestników spotkań.

Stowarzyszenie Nasz Zamek podejmuje temat sochaczewskich żydów nie pierwszy raz.

- W 2012 roku wspieraliśmy merytorycznie Stowarzyszenie nad Bzurą w projekcie wydania antologii „Pinkasa Sochaczew”, czyli Księgi Pamięci Sochaczewa, już wtedy wykonywaliśmy wspólnie badania historyczne, zgłębialiśmy archiwa na ten temat. W podobny sposób zamierzamy ten projekt, bo uważamy, że warto, warto przypominać, jak ważną częścią sochaczewskiej społeczności byli żydzi –

- mówi prezes Stowarzyszenia Nasz Zamek Łukasz Popowski.

Jak zapewnia Justyna Grajek, część materiałów już udało się zgromadzić, inne wciąż są poszukiwane, stąd też prośba do mieszkańców.

- Nas nie interesuje wielka historia, lecz codzienność, życie zwykłych mieszkańców Sochaczewa w tamtych czasach. Czyli na przykład kwestie dotyczące rzemieślników czy kultury. Stąd wielka prośba do mieszkańców. Jeśli macie państwo w domach zachowane dokumenty dotyczące społeczności żydowskiej żyjącej w naszym mieście, zdjęcia, zapisane wspomnienia tych osób, to bardzo byśmy prosili o podzielenie się z nami tymi dokumentami, informacjami. Jeśli chcecie państwo dostarczyć je osobiście, to bardzo prosimy o przyniesienie ich do Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą. Natomiast, jeśli chcielibyście przesłać skany, to wkrótce podamy specjalny adres mailowy, na który będziecie państwo mogli je przesyłać.

W Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą znajduje się obecnie niewielki zbiór judaików, fragmentaryczne rzeczy, resztki dokumentów czy gazet dotyczących sochaczewskiej społeczności żydowskiej w tamtym czasie.

- Prowadziliśmy też kwerendę muzealną związaną z wydawnictwami na temat tej społeczności. Ślady istnienia, egzystowania żydów w Sochaczewie zachowały się w różnego rodzaju archiwach. I kopie tych dokumentów są też już w muzeum. W ten sposób znamy nazwiska, ale też szczegóły na temat tego, czym się ci ludzie zajmowali czy jak mniej więcej wyglądało życie społeczności żydowskiej w Sochaczewie i też jak wyglądała koegzystencja z Polakami. Wbrew temu, co można sądzić, przez zarówno XIX wiek, jak i początek XX wieku Sochaczew był raczej zwolniony z jakichś większych konfliktów na tle religijnym czy antysemickim. W związku z tym myślę, że ten projekt będzie też po prostu przyjemny, gdyż zachowały się liczne świadectwa o całkiem udanej współpracy społeczności żydowskiej i polskiej. Pół na pół było. Musieli jakoś żyć razem –

- podkreśla dyrektor Radosław Jarosiński.